این چراغ به خانه و مسجد رواست!

طرح مسأله:

این روزها با شدت یافتن تجاوز ددمنشانه وهجوم بی امان رژیم سرتا پا جعلی و تا بن دندان مسلح اسرائیل بر مردم مظلوم و بی دفاع غزه، موج عظیمی از اعتراض ها و حمایتهای پیدا و پنهان ملتهای آزاده و بیدار به نفع مستعضفان فلسطینی، اقصا و نقاط جهان را درنوردیده است.

در این راستا کشورعزیز ما ایران نیز قطع نظر از انگیزه ی حفظ منافع ملی و سیاسی خود در خاورمیانه، بر حسب تکلیفی شرعی و انسانی می کوشد تا هر آن چه در توش و توان دارد و تا آنجا که مصالح امنیتی کشور اجازه می دهد، از هر گونه یاری بخشی وامداد رسانی به این مردم آواره و بی پناه دریغ نورزد.

با اینکه ادله روشن و فراوانی بر ضرورت این مهم وجود دارد اما هنوز در ذهن و زبان برخی، سوالاتی برانگیخته می شود که ضرورت طرح این موضوع و رسیدگی بدان را دو چندان می کند؛ سوالاتی از این دست که اساسا فلسفه کمک رسانی به مردمانی دیگر در آن سوی دنیا چیست؟

و چگونه است که به رغم آمار هولناکی که درصد معتنابهی از مردم کشورمان را زیر خط مطلق فقر نشان می دهد، هنوز بخشی از سرمایه های ملی و مردمی این کشور به سود و سوی کشوری دیگر سرازیر می شود؟ مگر نگفته اند چراغی که به خانه رواست به مسجد نارواست؟! و...

مساله یاد شده از موضع و منظر سیاسی دلایل خاص خود را دارد که می بایست در جای دیگر بررسی شود.

(و البته کارشناسان محترم بخش جامعه و سیاست، بیش و کم بدان پرداخته اند برای نمونه بنگرید به مقاله: مرزهای ایران کجاست؟)

اما غایت این نوشتار، بررسی و تبیین این مساله از وجهه نظر دینی و خاستگاه قرآنی است.

بررسی و تبیین

دلیل اول:

در سوره مبارکه"توبه" آیه 60می خوانیم:

إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاکِینِ وَالْعَامِلِینَ عَلَیهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغَارِمِینَ وَفِی سَبِیلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ.(توبه/60)

ترجمه: زکاتها مخصوص فقرا و مساکین و کارکنانی است که برای (جمع آوری) آن زحمت می‌کشند، و کسانی که برای جلب محبتشان اقدام می‌شود، و برای (آزادی) بردگان، و (ادای دین) بدهکاران، و در راه (تقویت آیین) خدا، و واماندگان در راه؛ این، یک فریضه (مهم) الهی است؛ و خداوند دانا و حکیم است!

فقیهان بر مبنای این آیه یکی از موارد مصرف زکات را کسانی می دانند که باید بخشی از مصادیق نه گانه زکات نظیر گندم، جو، گوسفند، شتر، طلا و...بدانها پرداخت شود تا محبت ایشان به اسلام جلب و دلهایشان نرم گردد.

اکنون ببینیم اصطلاح" َالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ" بر چه کسانی اطلاق می شود.

کثیری از تفاسیر، کافران را مصداق این عبارت می دانند(به عنوان نمونه بنگرید به:اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج6، ص250، احسن الحدیث، ج 4، ص258، تبیین القرآن، ج1، ص208، برگزیده نمونه، ج2، ص219)

علامه طباطبایی(ره) صاحب تفسیر گرانسنگ "المیزان"، "مولفة قلوبهم" را غیر مسلمانانی می داند که اگر چه ممکن است در ازای اخذ سهم زکات به دین اسلام درنیایند ولی مسلمانان را در دفع دشمن یاری می بخشند. (ترجمه المیزان، ج9، ص417).

در بیان السعاده آمده که ایشان کسانی هستند که" آماده حفظ مرزها و حدود مسلمانان هستند" ( ترجمه بیان السعادة، ج‏6، ص: 177).

خلاصة المنهج نیز آنها را جمعی از اشراف مطاع کفار می داند. ‏)خلاصه المنهج، ج2، ص240)

کلبی در اسباب النزول گفته است آنها همان منافقین هستند.( اسباب النزول، ترجمه ذکاوتی، ج1، ص131)

شیخ طوسی نیز در تفسیر اثنی عشری آنها را منحصر در اشراف کفار می داند.( تفسیر اثنا عشری، ج‏5، ص: 129)

با توجه به آنچه گذشت می توان گفت منظور از عبارت"مؤلفة قلوبهم" کسانی هستند که یا به طورمطلق کافرند و یا مسلمانانی سست ایمانند که در اطراف مرزها و حدود جامعه اسلامی ساکنند.

و اما از دیدگاه فقیهان و مفسران، فلسفه اعطاء زکات به این گروه این است که ایشان در قبال اخذ مقداری از سهم زکات دلهایشان به سوی اسلام جلب و محبت اسلام در قلبهایشان مستقر می شود؛ در نتیجه آنجا که دشمن بیرونی منافع جامعه اسلامی را تهدید می کند مسلمانان را در دفع دشمن یاری می رسانند و چنانچه دشمن در تدارک حمله به سرزمینهای اسلامی باشد زودتر خبردار شده و مسلمانان را نیز مطلع می سازند.

اکنون با توجه با مقدمات یاد شده می گوییم آیینی که بخشش و پرداخت زکات به کافران را، آنهم از مواردی چون غلات که حاصل تلاش ودسترنج سالیانه یک مسلمان است، بر پیروان خود فرض و واجب می داند، آیا پیروانش را در قبال مسلمانانی ستم دیده که تحت سیطره ستمگران و تجاوز دژخیمان قرار گرفته اند و حتی از کمترین امکانات طبیعی و حقوق انسانی خود باز داشته شده اند، مسوول و مکلف نمی داند.

اگر آنها کافر بودند و تنها بخاطر تالیف دلهایشان استحقاق بخشش و حمایت جامعه اسلامی می یافته اند، اینان که مسلمانند و در جبهه ای مشترک و به سود ما جهاد می کنند.

دلیل دوم:

امیرالمومنین علیه السلام در نامه ی 53 از نهج البلاغه خطاب به مالک اشتر می فرماید:

« و اشعر قلبک الرحمة للرّعیة و المحبة لهم و اللطف بهم و لا تکوننّ علیهم سبعا ضاریا تغتنم اکلهم، فانهم صنفان؛ اما اخ لک فی الدّین او نظیر لک فی الخلق ؛». (نهج البلاغه، نامه 53)

مهربانی با مردم را پوشش دل خویش قرار بده و با همه دوست و مهربان باش مبادا هرگز مانند حیوان شکاری باشی که خوردن آنان را غنیمت دانی چه آنکه مردم دو گونه‏اند، گروهی برادر دینی تو و دسته دیگر همانند تو در آفرینش.

(به لباس زیر که نزدیکترین و چسبیده ترین پوشش برای انسان است “شعار” می گویند و “اشعر” نیز در اینجا نزدیکترین می باشد و مراد اینکه به مردمان خیلی نزدیک باش).

اگر چه مخاطب حضرت در این نامه تنها مالک اشتر نخعیست اما روی خطاب آن امام همام با همگان است و بر ما که داعیه پیروی از حضرتش را در سر می پروریم بیشتر.

بنابراین بر هر شیعه ای (اگر نگوییم هر مسلمانی) فرض است که بالهای لطف و محبت خود را بر سردیگران خواه هم آیین با اوباشند خواه نه، بگسترانند.

دلیل سوم:

روایت مشهور پیامبر اکرم (ص) که می فرماید:

من سمع رجلا ینادی یا للمسلمین فلم یجبه فلیس بمسلم. (وسائل الشیعه ج15 ص141)

هر کس ندای مردی را بشنود که فریاد برآورد که ای مسلمانان به دادم برسید اما اجابتش نکند، هرگز مسلمان نیست.

کلمه"رجلا" جای تامل بسیار دارد، چرا که حضرت حتی نفرمود "من سمع مسلما".